معرفی اجزای اصلی سه تار
سه تار از سه بخش اصلی تشکیل شده که شامل
: کاسه صفحه، دسته و سرپنجه است. کاسه ساز همانطور که مشاهده می‌کنید، اگر دقت کنید گلابی شکل است که به صورت یک تکه یا ترکه‌ای ساخته می‌شود.
کاسه
ممکن است برای مبتدیان سوال پیش بیاید که منظور از کاسه یک تکه و ترکه‌ای چیست؟ در واقع برای ساخت کاسه یک تکه چوب می‌تراشند تا به شکل کاسه سه تار در بیاید و برای ساخت کاسه ترکه‌ای از ترکه‌های چوب استفاده می‌شود که کنار هم چسبانده شده و شکل کاسه را بوجود می‌آورند.
صفحه رویی
صفحه رویی که معمولا از جنس چوب توت یا گردو به ضخامت حدودا ۳ میلی‌متر است حاوی سوراخ‌هایی می‌باشد که برای کنترل و همچنین خروج صدا از کاسه طنینی تعبیه شده‌اند. ضمنا این سوراخ‌ها بسته به سلیقه و شیوه ساخت سازندگان می‌توانند در موقعیت‌های مختلف و با شکل‌های گوناگون استفاده شوند.
دسته
اگر به دسته ساز دقت کنید نخ‌هایی را می‌بیند که به دور دسته بسته شده‌اند که اصطلاحا به آن پرده گفته می‌شود. این پرده‌ها وظیفه مشخص کردن موقعیت انگشتان ما بر روی دسته را دارند یا به گونه‌ای می‌توان گفت محل نت های ساز ما است.
پرده
تعداد این پرده‌ها نیز با توجه به مکتبی که نوازنده در آن می‌نوازد می‌تواند از بین ۲۵ الی ۲۸ پرده متغییر باشد. با مشاهده این پرده‌ها متوجه ضخامت‌های متفاوت آنها می‌شوید. برخی از پرده‌ها سه دور بسته شدند و برخی دیگر چهار دور، پرده‌هایی که چهار دور بسته شده‌اند محل نت‌های شور سل (شور سل یکی از مایه های مشهور و محبوب در موسیقی ایرانی است) را مشخص می‌کند.
سرپنجه و گوشی‌ها
بالاتر از دسته سرپنجه را داریم که گوشی‌ها در آن قرار می‌گیرند. گوشی‌ها به منظور کوک کردن سیم ها تعبیه شده‌اند تا با پیچاندن آنها به سمت چپ و راست بتوانیم ساز را کوک کنیم. در قسمت سرپنجه چهار گوشی می‌بینیم که چهار سیم سه تار ما به دور آن پیچیده می‌شود.
خرک
خرک ساز نیز قطعه‌ای چوبی است که بر روی صفحه ساز قرار گرفته و بر روی آن شیارهایی ایجاد کردند تا یک سر سیم بر روی آن قرار گیرد. در انتهای صفحه و پشت خرک، سیم گیر نصب شده است و سیم‌ها به این قسمت وصل می‌شوند.
شیطانک
شیطانک هم قطعه باریک به اندازه پهنای دسته است که پایین سرپنجه قرار می‌گیرد و کارایی مشابه خرک دارد. بر روی شیطانک هم شیارهایی به منظور قرارگیری سیم‌ها وجود دارد. اگر دقت کنید بالای شیطانک پرده‌ای بسته شده که در واقع سیم‌ها را ثابت نگه می‌دارد و از حرکت آنها بر روی شیطانک جلوگیری می‌کند.
ممکن است برای برخی سوال پیش بیاید: چرا با وجود چهار سیم در این ساز نام آن سه تار است ؟
نام سه تار حتی با وجود ۴ سیم هنوز بر روی این ساز مانده است. این ساز در ابتدا سه سیم داشته و قول مشهوری وجود دارد که سیم چهارم در اواخر دوره زندیه توسط عارفی به نام مشتاق علی شاه که آواز خوان و نوازنده برجسته ای بوده به این ساز اضافه شده است. به همین دلیل به سیم چهارم سیم مشتاق هم گفته می‌شود.
این سیم چهارم امکانات زیادی در اختیار نوازنده سه تار قرار می‌دهد و می‌توان گفت شخصیت این ساز را کامل کرده است. از جمله این امکانات می‌توان به کوک‌های مختلفی که به سه تار اضافه شده است اشاره کنیم که به نوازنده این امکان را می‌دهد تا در مایه‌های مختلف بنوازند.
برای رفع ابهام هنرجویان عزیز به ترتیب از پایین به بالا سیم‌ها را معرفی می‌کنیم تا با نام آنها بیشتر آشنا شوید.
شماره : سیم اول / نام : حاد / رنگ : سفید / جنس : فولاد / قطر : ۲۰ تا ۲۲ میکرون
شماره : سیم دوم / نام : زیر / رنگ : زرد / جنس : برنز / قطر : ۲۲ تا ۲۵ میکرون
شماره : سیم سوم / نام : مشتاق یا زنگ / رنگ : سفید / جنس : فولاد / قطر : ۲۰ تا ۲۲ میکرون
شماره : سیم چهارم / نام : بم / رنگ : زرد / جنس : برنز / قطر : ۳۵ تا ۴۰ میکرون
سه تار ؛ ساز خلوت یا کنسرت؟
احتمالا تا کنون زیاد شنیده‌اید که سه تار، ساز اهل خلوت می‌باشد. این ساز از گذشته معمولا به عنوان ساز دوم نوازندگان یا خوانندگان بوده است. حال چرا سه تار را ساز خلوت می‌دانند؟ در گذشته به علت شدت صوتی کمی که این ساز دارد معمولا در خلوت نواخته می‌شده و آن را برای اجراهای موسیقی مناسب نمی‌دانستند.
اما امروزه با وجود وسایل الکترونیکی تشدید صدا مانند میکروفون، امپلی فایر و … دیگر با مشکلات قدیم مواجه نیستیم و می‌توان به راحتی از سه تار در اجراهای موسیقی استفاده کرد. جالب است بدانید اولین کسی که ساز سه تار را برای عموم در رادیو اجرا کرد، استاد احمد عبادی بود. پس از این اتفاق سه تار فقط ساز خلوت نبود و در اجراهای عمومی نیز بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت.